گلوگاه اصطلاحی است که در میان مهندسان کاربرد گسترده‌ای دارد. گلوگاه در يك فرآيند وقتي اتفاق مي افتد كه ورودي جدید سريع‌تر از اتمام ورودی قبلی به ایستگاه کاری برسد. شناسایی و رفع گلوگاه های خط تولید نقش بسزائی در بهبود بهره‌وری دارد.
معنی های رایج : گلوگاه، تنگنا ، راه خیلی باریک (bottleneck)
حتما تجربه گیر افتادن در ترافیک خیابان را داشته اید، در این حالت شما یک گلوگاه (bottleneck) را تجربه کرده اید. در واقع ترافیکی که شاید حوصله شما را سر برده باشد، یک گلوگاه است. اجازه بدهید یک سوال ساده بپرسیم: چرا وقتی گلوگاه در خیابان پیش می آید، ترافیک ایجاد می شود؟
جواب خیلی بدیهی است؟ وقتی گلوگاهی در مسیر خودروها ایجاد میشود مثلا تصادفی یا خرابی جاده یا … ، فضای کمی برای حرکت خودروها باقی می ماند. در نتیجه تعداد کمی خودرو می توانند از محل گلوگاه عبور کنند که منجر به تشکیل صف پشت گلوگاه شده و در مقابل پس از گلوگاه خیابان خلوت می شود.
شرکت ها هنگام شروع فرآیند تولید یک محصول جدید بیشتر در معرض خطر مواجه با گلوگاه هستند. چرا که ممکن است نقص هایی در این فرآیند وجود داشته باشد که شرکت باید آنها را شناسایی و اصلاح کند. این وضعیت مستلزم بررسی موشکافته‌تر و تنظیم دقیق‌تر است. یکی از وظیفه های اصلی مدیریت و کارشناسان حوزه مرتبط ، شناسایی تنگناهای احتمالی قبل از وقوع و یافتن راه حل های کارآمد برای آنها است.
گلوگاه‌ها ممکن است تأثیر قابل توجهی بر جریان تولید و پروژه شما داشته باشند و زمان و هزینه تولید را به شدت افزایش دهند.
مثال بارز صنعتی از (گلوگاه)
به عنوان مثال، فرض کنید یک تولید کننده مبلمان ، فلز و سایر مواد خام را وارد فرآیند تولید می کند و سپس هزینه های نیروی کار و ماشین‌آلات را برای تولید و مونتاژ مبلمان متحمل می شود. پس از تکمیل تولید، کالاهای نهایی در موجودی انبار ذخیره می شوند. هنگامی که مبلمان به مشتری فروخته می شود، هزینه انبارداری به بهای تمام شده کالای فروخته شده (COGS) ( Cost of goods sold ) منتقل می شود.
اگر در ابتدای تولید گلوگاهی وجود داشته باشد، سازنده مبلمان نمی‌تواند مواد خام کافی را وارد فرآیند تولید کند در نتیجه ماشین‌آلات بلا استفاده خواهند ماند و کارگران حقوق بگیر عملکرد مولدی نخواهند داشت و وضعیت عدم استفاده بهینه از منابع ایجاد میشود. این امر هزینه تولید را افزایش می دهد و همچنین هزینه فرصت بالقوه زیادی را ارائه می دهد و ممکن است به معنای عدم تحویل به موقع کالاهای تکمیل شده به موقع به مشتریان باشد.
تنگناها و ظرفیت تولید
گلوگاه ظرفیت تولیدی را که شرکت در هر ماه می‌تواند به آن دست پیدا کند تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ظرفیت نظری فرض میشود که شرکت می‌تواند در هر زمان با حداکثر ظرفیت خود تولید کند. در این مفهوم هیچ‌گونه خرابی دستگاه‌ها، وقفه کارگران برای رفتن به دستشویی یا تعطیلات کارکنان در نظر گرفته نمی‌شود.
از آنجا که ظرفیت نظری واقع بینانه نیست، بیشتر مشاغل از ظرفیت عملی برای مدیریت تولید استفاده می کنند. در این نوع ظرفیت، زمان توقف تولید برای تعمیرات ماشین آلات و مرخصی کارکنان در نظر گرفته میشود. ظرفیت عملی محدوده‌ای را مشخص می‌سازد که در طی آن فرآیندهای مختلف ممکن است به طور مؤثر و بدون خرابی کار کنند. تولید فراتر از محدوده بهینه به دلیل خرابی یک یا چند فرآیند، خطر ایجاد گلوگاه را افزایش می‌یابد.
اگر شرکتی متوجه شود که ظرفیت تولیدش برای رسیدن به اهداف تولید خود ناکافی است، چند گزینه در اختیار خواهد داشت. ممکن است مدیران شرکت تصمیم به کاهش اهداف تولید بگیرند تا آنها با ظرفیت تولید شرکت مطابقت پیدا کنند یا ممکن است به دنبال راه‌حل‌هایی باشند که به طور همزمان از ایجاد تنگناها جلوگیری می‌کنند و تولید را افزایش دهند. شرکت ها اغلب از ابزارها و روش های برنامه ریزی ملزومات ظرفیت (CRP) برای تعیین و دستیابی به اهداف تولید استفاده می کنند.
گلوگاه های فرآیندهای سازمان
متناظر با مثال ترافیک در خیابان : گلوگاه وقتی است که نوعی محدودیت در پیشرفت فرایند رخ می دهد که موجب جمع شدن و انتظار کارها می شود.
🔶 انواع گلوگاه
دو نوع اصلي گلوگاه وجود دارند:
1- گلوگاه كوتاه‌مدت :
اين نوع گلوگاه را مشكلات موقتی بوجود مي آورند. برای مثال زمانی كه يكی از اعضای كليدی تيم بيمار می شود يا به مرخصی می رود. در نتيجه تا زماني كه وی به فرآیند برگردد، كارها انباشته می شوند.
2 - گلوگاه درازمدت :
در اغلب فرآیندهای تولیدی شاهد این نوع گلوگاه هستیم. برای نمونه ایستگاه کاری که زمان آن بیش از ایستگاه های دیگر است و همواره حجم زیادی از قطعات قبل از آن انبار شده اند.
چگونه گلوگاه ها را تشخيص دهيم؟
شناسايي گلوگاه ها در توليد معمولاٌ آسان است. در يك خط توليد شما ميتوانيد ببينيد محصولات در كدام نقطه روي هم انباشته مي شوند. آن ایستگاه به احتمال زیاد یک گلوگاه تولید است. گلوگاه هم چنین ممکن است باعث ایجاد بیکاری در ایستگاه های مابعد خود شود.
بعضي ديگر از نشانه هاي گلوگاه :
1- زمانهاي طولاني انتظار:به عنوان مثال كار شما به تاخير مي افتد زيرا شما منتظر يك محصول، گزارش يا اطلاعات بيشتر هستيد. يا بين مراحل فرآيند كسب و كار يا توليد زمان انتظار زيادي وجود دارد.
2- كار انباشته شده (عقب افتاده):در يك بخش كار زيادي روي هم انباشته شده درحالي كه در بخش ديگر كاري براي انجام دادن نيست.
عوامل ایجاد گلوگاه چه هستند؟
سه عامل منجر به وقوع گلوگاه می شوند. در ادامه برخی از دلایل هریک آمده است:
- افراد: آموزش ناکافی، کاهش میزان کار، تاخیر در کار، انتخاب افراد ناکارامد
- سیستم ها و تجهیزات: فرسوده یا خراب است، با سایر سیستم ها هماهنگ نیست، و نهایتا شاید به مقدار کافی موجود نیست و بایستی خریداری شود.
- سازمان: فقدان اهداف روشن، ساختار سازمانی مبهم، فرهنگ نامناسب سازمانی، رهبری دارای خطا، جو سازمانی ضعیف، فقدان برنامه ریزی استراتژیک و مواردی از این قبیل.
همانطور که دیدید، هدف این سوال تعیین عواملی است که منجر به وقوع گلوگاه می شود. می تواند یک یا ترکیبی از سه عامل فوق باشد.
بطور مثال در یکی از پروژه های من یک مهندس که وظیفه پیگیری و بررسی مدارک و نقشه های مهندسی پروژه را بر عهده داشت، بخش مهندسی پروژه را به میزان 3 درصد دچار انحراف و تاخیر کرد! علت این بود که این فرد بسیار ناکارآمد و بی مسولیت،عدم فقدان اهداف و فرهنگ سازمانی روشن در سیستم، مدیریت ضعیف مجموعه و انتخاب اشتباه و.... باعث بوجود امدن گلوگاه در این بخش شد که این 3 درصد انحراف باعث تاخیر 6 ماهه در پروژه شد.
🔶 روش های برطرف كردن گلوگاه ها
كارآيي مرحله اي كه گلوگاه را ايجاد كرده بالا ببريد.
- ورودي به مرحله گلوگاه را كاهش دهيد.
- ظرفیت گلوگاه را بالا ببرید
- انتخاب شایسته افراد در نقاط بحرانی و چالشی (نه صرفا با پارتی)
- سیستم سازی و استانداردسازی
- استفاده از تکنیک ها و ابزارهای ناب
ادامه روش ها در عکس های زیر :
نکات کلیدی:
نکته کلیدی 1 : گلوگاه چیه ؟
گلوگاه نقطه ازدحامی در یک سیستم تولید (مانند خط مونتاژ یا یک شبکه کامپیوتری) است و زمانی اتفاق می‌افتد که سرعت دریافت حجم کاری خیلی سریع‌تر از توانایی پاسخ‌گویی فرآیند تولید باشد.
نکته کلیدی 2 : آیا دست به دست شدن (Hand-off) یک گلوگاه است؟
در هنگام مدل‌سازی فرایندها، کشف نقاط دست به دست شدن (Hand-off) یک رخداد بسیار رایج است. هر گاه میان افراد، میان سیستم‌ها و یا میان سیستم‌ها و افراد نیاز به تبادل اطلاعات وجود داشته باشد با پدیدهٔ «دست به دست شدن» روبرو هستیم. در طول این تبادل اطلاعات و کارها، خطر تأخیر یا بروز مشکلات محتمل است و این موضوع ممکن است منجر به ظهور گلوگاه‌ها شود.
نکته کلیدی 3 :گلوگاه‌ها مانع چه چیزی در فرایندها می‌شوند؟
۱.اطلاعات: در طول یک فرایند، یک شخص یا یک سیستم برای تصمیم‌گیری یا یافتن راه درست انجام کارها نیازمند دریافت اطلاعات است.
۲. محصول: تولید یک محصول می‌تواند توسط چند عامل محدود شود که بعدا به آنها خواهیم پرداخت.
۳. خدمات: در ارائه خدمات با محدودیت‌هایی روبرو هستیم و لازم است علت آن را کشف کنیم.
| مانا باشید و پیروز. مرتضی بهمنی محقق و مشاور صنایع 09384963377 |
برای حرفه ای و متخصص شدن در صنعت تولید (برنامه ریزی - کنترل تولید - مدیریت تولید) حتما پکیج مستر تولید MR.Tolid را ببینید و در صورت نیاز تهیه بفرمایید.
دیدگاه خود را بنویسید