درخت محصول (Bill Of Material) فهرستی از مواد اولیه، اجزا و لوازم مورد نیاز برای ساخت، تولید و یا تعمیر یک محصول یا خدمات است. درخت محصول عموما به شکل چارت درختی نمایش داده می شود که در بالاترین قسمت آن محصول نهایی و در پایین ترین بخش آن اجزا و مواد اولیه تشکیل دهنده آن دیده می شوند. انواع درخت محصول عبارتند از درخت محصول مهندسی که مختص طراحی فرایند و محصول است و درخت محصول تولیدی که در مونتاژ و ساخت محصول به کار می رود.

مفهوم درخت محصول (BOM)

تعاریف مختلف :

درخت محصول  BOM یا درختواره مواد و قطعات مربوط به تولید یک محصول

BOM مخفف Bill Of Material است.

فهرستی از مواد اولیه و اجزاء مورد نیاز برای ساخت، تولید و یا تعمیر یک محصول یا خدمات است.

فرمول تشکیل دهنده کالای تولیدی است.

منبعی متمرکز از اطلاعات است که در تولید یک محصول استفاده می‌شود.

به شکل چارت درختی نمایش داده می‌شود.

خود محصول تنه درخت و شاخه‌های آن مواد استفاده شده برای محصول در بالاترین قسمت آن محصول نهایی و در پایین‌ترین بخش آن اجزاء و مواد تشکیل دهنده آن دیده می‌شوند.

بهترین استفاده BOM در حسابداری صنعتی و شرکت های تولیدی است. برای تهیه بهای تمام شده یک محصول نیاز است تا شما لیست مواد ساخته شده برای یک محصول را داشته باشید.

واحدهای تولیدی قبل از شروع تولید و ساخت یک محصول ابتدا BOM آن محصول را تهیه می‌نمایند.

اجزای تشکیل دهنده درخت محصول (BOM)

هر قسمت از BOM شامل اطلاعاتی در خصوص قیمت استاندارد کالا، شرح و کد کالا، ورژن کالا، توضیحات، مقدار، واحد اندازه گیری، سایز، طول، وزن و مشخصه ها و ویژگی های دیگری از کالا یا محصول است. دسترسی به یک لیست درخت محصول موجب کاهش مشکلات و سردرگمی ها در زمان تعمیر و یا جابجایی قطعه ای در محصول می شود. همچنین موجب تسهیل در برنامه ریزی تامین کالا شده و خطاهای ناشی از مقادیر نابجای درخواست های تامین را کاهش می دهد.

درخت محصول مهندسی :

درخت محصول مهندسی معرف نحوه طراحی محصول نهایی است. مهندسان با استفاده از ابزارهای کامپیوتری و نرم افزاری، طرحی از محصول نهایی ارائه می دهند که در آن ضمن شکستن محصول به تمام اجزای تشکیل دهنده آن، مواد اولیه قابل جایگزین برای هر بخش را با توضیحات لازم در خصوص ساخت و مونتاژ آن مشخص می کنند.

درخت محصول تولیدی :

درخت محصول تولیدی شامل تمام مواد اولیه و اجزا و بخش هایی است که در ساخت یک محصول نهایی قابل فروش به کار می رود. همچنین این نوع درخت محصول شامل مقدار مواد اولیه مورد نیاز برای بسته بندی کالا پیش از ارسال برای مشتری نیز می شود. تمامی فرایندها و کارهای لازمی که می بایست پیش از نهایی شدن محصول بر روی آن انجام شود در این نوع درخت آورده شده و دربرگیرنده تمامی اطلاعات مورد نیاز مربوط به فعالیت های تولید تا پیش از تکمیل محصول می گردد.





نمونه BOM در کارگاه ساخت

برای تولید هر محصول یا قطعه ای باید از فرم BOM استفاده کرد. همانطور که در بالاتر گفتیم این فرم اطلاعات دقیقی از یک محصول به ما می دهد که می توانیم تجزیه و تحلیل دقیقی برای هر محصول انجام دهیم. یکی از استفاده های مهم این فرم برای مدیریت است چرا که تصمیم گیری بسیار راحتر می شود و مدیریت می تواند به خوبی یک محصول را بررسی کند.

تولید مانند سایر انواع کسب و کارها نیست. خرده فروشان و خدمات خود را به فروش می‌رسانند. بازرگانان کالایی را می‌خرند و آن را به شیوه‌ای دیگر می‌فروشند. اما تولید کنندگان هستند که با فرایندهای منحصر به فرد خود، محصولات جدید را از ابتدا ایجاد می‌کنند.
این می‌تواند به چالش‌های حسابداری تولیدی منجر شود. شرکت‌های تولیدی باید مواد خام و هزینه‌های پردازش خود را حساب کنند. اما آنها همچنین باید ارزش محصولات ساخته شده را به دقت شناسایی کنند تا قیمت‌گذاری سودآوری داشته باشند.

پیش‌بینی تولید یا مونتاژ جهت شناسایی مواد اولیه مورد نیاز برای تولیدات مختلف کاربرد دارد و به کاربر کمک می‌کند که اگر می‌خواهد محصولاتی با فرمول‌های مختلف تولید کند به چه مواد اولیه‌ای نیاز دارد و با توجه به موجودی‌های ثبت شده در سیستم کاربر چه مقدار مواد باید خریداری نماید.


در ادامه به اجزای اصلی بهای تمام شده کالای ساخته شده اشاره می‌کنیم:

هزینه مواد اولیه: آن بخش از مواد مورد مصرف که از کالای ساخته شده جدا نمی‌شود و به طور مستقیم در ساخت کالا نقش دارد را مواد مستقیم گویند. به عنوان مثال آرد در تولید نان از مواد مستقیم شناسایی می‌شود.

هزینه حقوق و دستمزد: حقوق و دستمزدی که در جریان تولید و برای تبدیل مواد به کالا به کارگران و نیروی انسانی پرداخت می‌شود را به عنوان دستمزد تولید شناسایی می‌کنند.

هزینه سربار: کلیه هزینه‌هایی که در جریان تولید اتفاق می‌افتد ولیکن نمی‌توان آنها را به طور مستقیم و مشخص به اقلامی از تولید یا محصولی خاص اختصاص داد به عنوان سربار کارخانه یا سایر هزینه‌ها شناسایی می‎شوند. (هزینه اجاره، برق، بیمه، هزینه تعمیرات و هزینه های استهلاک ماشین آلات، دستمزد غیرمستقیم .) از شناخته ترین سربارها هستند.


بخش کوتاهی از آموزش مستر تولید به روش تویوتا

مدرس : مرتضی بهمنی